ZİHNİMİZDEKİ ENGEL: ÖN YARGI

 

            Bugün, 3 Aralık Dünya Engelliler Günü. Herhangi bir kutlama günü değil, herhangi, bir yas günü değil, özel gereksinimli bireylere şefkat gösterme günü hiç değil. Bugün, aslında bir farkındalık yaratma günü. Bu yüzden birçok yerde göreceğiniz ve internetten kolayca ulaşabileceğiniz “günün tarihçesi, ortaya çıkışı” gibi bilgiler yerine bugün sizlere yetersizlikten etkilenmiş bireylere karşı en duyarlı olanımızın bile düştüğü yanlış düşünce kalıpları ve yargılardan bahsetmek istiyorum.

            Öncesinde engellilik kavramının ne olduğuna, birlikte farklı bir pencereden bakalım. Dilini hiç bilmediğiniz bir ülkede olduğunuzu ve sizin dilinizi de kimsenin bilmediğini düşünün. Yapmanız gereken en ufak şeyleri bile yapamaz, bulmanız gereken hiçbir şeyi bulamaz ve kimseyle iletişime geçemezsiniz. Böyle bir durumda siz, bunları yapamayacağınız için değil, uygun koşullar bulunmadığı için işlerinizi kendi başına halledemeyecek bir konuma düşmüşsünüzdür.

            İşte engellilik kavramı da buna benzer. Herhangi bir konuda yetersizlikten etkilenmiş bireyler, onlara uygun dizayn edilmemiş ortamlarda “engelli” olmaktadır. Yani ortopedik yetersizliği olan biri tekerlekli sandalyesini çıkaracağı bir rampa olmadığında yürüme engellidir, sağır biriyle anlaşamama sebebiniz onun “engelli” olması değil, sizin bilmediğiniz işaret dilidir. Bireyleri engelli yapan, herkese uygun tasarlanmamış yollar, binalar, kütüphaneler ve onları anlamayan insanlardır.

            Şimdi yetersizlikten etkilenmiş bireylere karşı bazı tutumlardan ve bu tutumların altında yatan ön yargılardan bahsedebiliriz.

            Karşısındakinden talep olmadan yardım etmeye çalışmak, bu tutumlardan belki en masum niyetle yapılanı ama yine de diğerleri kadar yanlış olanlardan bir tanesi. Yolda gördüğü kör bir bireyin hemen koluna giren, tekerlekli sandalyedeki birinin sandalyesini sürmeye çalışan insanlar buna örnek olarak verilebilir. Temelinde yatan ön yargı, bu bireylerin günlük hayattaki basit becerileri bile yerine getirmekten aciz olduğunu düşünmek ve sonuç da “muhtaç” birine acıyarak yardım etmek şeklinde gelişiyor.

            Ama kendi başına sokağa çıkmış, bu yetersizlikle yıllardır yaşayan insanlar bu temel becerileri kendi başlarına yerine getirebiliyorlar zaten. Ve biliyor musunuz? Onların da normal (!) bireyler gibi kişisel sınırları, bedenlerinin dokunulmazlığı ve rızaları var. Yolda gördüğünüz bir başka insana nasıl sormadan, izin almadan dokunamıyor ve müdahale edemiyorsanız, onlara da etmemelisiniz. Çünkü böylesi kaş yaparken göz çıkarmak deyiminden farksız bir durum oluşturuyor.

            Oldukça popüler olan ve toplum tarafından desteklenen bir diğer tutumsa, özel gereksinimli bireyler için ayrı yaşam alanları oluşturmak. Ayrı parklar, ayrı etkinlik alanları, özel gereksinimli çocukların yalnızca birbiriyle sosyalleşebileceği çeşitli ortamlar aslında onların hayatını kolaylaştırmıyor, onları ayrıştırıyor. Onların günlük yaşam alanlarını normal(!) alanlardan ayırmak yetersiz bireyler ve diğerleri arasındaki çizgiyi belirginleştiriyor.

            Bu yüzden parkta, sokakta, kafede, okulda ve diğer yerlerde mümkün oldukça ayrıştırmadan ve bir arada geçirilen vakitler özel gereksinimli bireyler için en doğru uygulama oluyor. Yine bu yüzden yetersizlikten etkilenen çocuklar için ayrı binalardaki ayrı okullarda, yalnızca kendiyle aynı yetersizliğe sahip diğer çocuklarla iletişim kuracakları eğitim ortamları yerine kaynaştırma, güncel haliyle “bütünleştirme” her zaman daha doğru bir tercih oluyor.

            Yani birey bazında yapmamız gereken şey çok basit: özel gereksinimli bireylerin varlığını kabul etmek; yaşamlarına saygı duymak ve ayrıştırmadan, toplumdan uzaklaştırmadan özgürce yaşamalarına fırsat vermek. Ekstra yardımsever olmanıza gerek yok, onlara acımanıza gerek yok, tek yapmanız gereken onlara herkes gibi davranmak.

            Devletler ve ülkeler açısından baktığımızda ise yapılması gereken, özel gereksinimli bireylerin çevreye uymaya çalışmasını beklemek yerine çevreyi ve şartları “tüm bireylere eşit düzeyde katkı sağlayacak ve herkesin hayatını kolaylaştıracak şekilde” düzenlemek. Özel eğitim anlamında kat edilecek çok yolumuz olsa da, ilk adım bunların farkına varmak. Dolayısıyla çevrenizi bu anlamda bilinçlendirmek, bu yazıyı okuduktan sonra artık sizlerin de sorumluluğunuzda. J

Tuğba TARİ